1. Tập trung kinh tế là gì? Các hình thức tập trung kinh tế
Theo Báo cáo hoạt động kiểm soát tập trung kinh tế (“TTKT”) của Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (“UBCTQG”) trong năm 2022 thị trường Việt Nam đã diễn ra một số thương vụ TTKT nổi bật, có giá trị giao dịch lớn, điển hình như vụ Capital Place, tòa nhà văn phòng hạng A nằm ở trung tâm Hà Nội, được mua bởi một trong những công ty hàng đầu trong ngành với giá 523,4 triệu USD. Liên quan tới ngành Tiêu dùng, Công ty TNHH The Sherpa – trực thuộc Tập đoàn Masan, đã mua lại 65% vốn của Phúc Long Heritage với giá trị 260,6 triệu USD. Ngoài ra, TTKT còn diễn ra trong nhiều lĩnh vực khác như năng lượng, xây dựng, công nghiệp, dịch vụ[1]…
Nhìn từ góc độ kinh tế có thể thấy nguyên tắc chính của nền kinh tế thị trường là cung cấp cho khách hàng sự tự do lựa chọn khi mua sản phẩm từ bất kỳ người bán nào. Mặt khác, TTKT không giới hạn khả năng sẽ dẫn đến lạm dụng vị trí độc quyền hay thống lĩnh, làm giảm sự lựa chọn đa dạng trên thị trường và tăng thêm sức mạnh của các tập đoàn lớn, đe dọa sự tồn tại của các doanh nghiệp nhỏ. Tuy nhiên, về lợi thế cạnh tranh, giao dịch TTKT có thể giúp tăng cường hiệu suất sản xuất, củng cố vị thế của các doanh nghiệp, hỗ trợ doanh nghiệp trong nước cạnh tranh với các tập đoàn nước ngoài trên thị trường nội địa[2]. Do đó, phân tích về TTKT là đề tài có ý nghĩa quan trọng về cả mặt thực tế và lý thuyết.
Hiện nay pháp luật Việt Nam không quy định cụ thể về định nghĩa của TTKT mà liệt kê 4 hình thức cơ bản được quy tại Điều 29 của Luật Cạnh tranh 2018 bao gồm: sáp nhập doanh nghiệp, hợp nhất doanh nghiệp, mua lại doanh nghiệp, liên doanh giữa các doanh nghiệp. Cụ thể:
- Sáp nhập doanh nghiệp là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập.
- Hợp nhất doanh nghiệp là việc hai hoặc nhiều doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp mới, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của các doanh nghiệp bị hợp nhất.
- Mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp trực tiếp hoặc gián tiếp mua toàn bộ hoặc một phần vốn góp, tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối doanh nghiệp hoặc một ngành, nghề của doanh nghiệp bị mua lại.
- Liên doanh giữa các doanh nghiệp là việc hai hoặc nhiều doanh nghiệp cùng nhau góp một phần tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp mới.
Bên cạnh đó, Luật Cạnh tranh đã có sự dự trù bằng một điều khoản mở nhằm cho phép bổ sung khi cần thiết với những hình thức TTKT khác nhưng chưa đưa ra dấu hiệu cụ thể của hành vi này.
[1] Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (2022), “Báo cáo hoạt động kiểm soát tập trung kinh tế năm 2022”, Phần II, Mục 2, Tr.11
[2] Romualdas Ginevicius, Stasys Cirba (2007), “Determining Market Concentration”, Journal of Business Economics and Management, Phần VII, Mục 1, Tr.3-10
[https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/16111699.2007.9636147. Truy cập ngày 15/12/2023]
2. Giao dịch M&A dưới góc nhìn của luật cạnh tranh
Đáng chú ý trong quy định của pháp luật cạnh tranh về các hình thức TTKT phải kể đến hình thức sáp nhập/hợp nhất/mua lại doanh nghiệp (“M&A”). Trên thực tế, đây là các hình thức TTKT phổ biến nhất trên thị trường. Giao dịch M&A sẽ được coi là TTKT
nếu doanh nghiệp mua lại giành quyền kiểm soát, chi phối doanh nghiệp bị mua lại. Để xác định doanh nghiệp mua lại đủ để kiểm soát, chi phối doanh nghiệp bị mua lại dựa vào quy định tại Khoản 1 Điều 2 Nghị định 35/2020/NĐ-CP như sau:
- Doanh nghiệp mua lại giành được quyền sở hữu trên 50% vốn điều lệ hoặc trên 50% cổ phần có quyền biểu quyết của doanh nghiệp bị mua lại.
- Doanh nghiệp mua lại giành được quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng trên 50% tài sản của doanh nghiệp bị mua lại trong toàn bộ hoặc một ngành, nghề kinh doanh của doanh nghiệp bị mua lại đó.
- Doanh nghiệp mua lại có một trong các quyền sau: Quyết định bổ nhiệm, miễn nhiệm hoặc bãi nhiệm đa số hoặc tất cả thành viên HĐQT, chủ tịch HĐTV, giám đốc hoặc tổng giám đốc; Quyết định sửa đổi, bổ sung điều lệ; Quyết định các vấn đề quan trọng trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bị mua lại.
Một vấn đề đặt ra: đối với việc “kiểm soát thụ động” (tức là doanh nghiệp mua lại có quyền phủ quyết (nhưng không có quyền áp đặt) một số quyết định của doanh nghiệp bị mua lại) liệu có được coi là một dạng kiểm soát, chi phối hay không?
Có quan điểm cho rằng “kiểm soát thụ động” dường như không được điều chỉnh theo quy định tại Nghị định 35/2020/NĐ-CP[3]. Tuy nhiên, cơ quan quản lý cạnh tranh Việt Nam đã đưa ra quan điểm mặc dù không chính thức rằng “Ngoài việc mua lại cổ phần của một doanh nghiệp để trở thành cổ đông lớn/có quyền phủ quyết (theo quy định của Luật Doanh nghiệp), UBCTQG có thể xem xét việc TTKT của một doanh nghiệp hiện đang nắm giữ cổ phần (cổ đông lớn/có quyền phủ quyết) của một doanh nghiệp khác với một doanh nghiệp đang hoạt động trên cùng thị trường liên quan”[4]. Do đó, việc “kiểm soát thụ động” là một trong các yếu tố cần xem xét, cùng với các quyền khác mà doanh nghiệp mua lại sẽ nắm giữ sau khi thực hiện giao dịch để xác định nó có thể tạo thành sự kiểm soát, chi phối đối với doanh nghiệp bị mua lại hay không.
[4] Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng – Bộ Công Thương (2020), Báo cáo “Kinh nghiệm quốc tế về các quy định kiểm soát tập trung kinh tế để xây dựng hướng dẫn chi tiết thi hành các quy định về tập trung kinh tế trong Luật cạnh tranh 2018 của Việt Nam”, Tr.66
3. Phân loại TTKT dựa vào ngành nghề kinh doanh và thị trường liên quan
Căn cứ vào ngành nghề kinh doanh và thị trường chính của các doanh nghiệp tham gia TTKT, có thể phân loại TTKT thành 3 dạng thức: TTKT theo chiều ngang, TTKT theo chiều dọc và TTKT hỗn hợp. Theo đó:
a. TTKT theo chiều ngang
TTKT theo chiều ngang là TTKT giữa các doanh nghiệp hoạt động trên cùng một thị trường liên quan.
Thông thường, TTKT theo chiều ngang sẽ làm giảm áp lực cạnh tranh trên thị trường và có thể làm tăng thêm một cách đáng kể hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh của doanh nghiệp tham gia TTKT. Ví dụ về giao dịch sáp nhập giữa công ty A và công ty B cùng sản xuất phân bón. Nếu trước khi TTKT, công ty A tăng giá thì doanh thu có thể giảm vì người tiêu dùng sẽ chuyển sang mua hàng hóa của công ty B. Tuy nhiên, áp lực này sẽ bị loại bỏ sau khi việc TTKT giữa công ty A và B được tiến hành. Bên cạnh đó, việc gia tăng thị phần sau khi TTKT càng lớn thì khả năng tạo ra sức mạnh thị trường đáng kể càng cao. Do đó, doanh nghiệp có thể có sức mạnh trên thị trường và lạm dụng quyền lực thị trường để tăng giá trên mức giá cạnh tranh làm ảnh hưởng đến người tiêu dùng hoặc tạo ra những rào cản khi gia nhập thị trường đối với những doanh nghiệp khác.
Điển hình như thương vụ M&A trong ngành công nghiệp bia giữa Tập đoàn ThaiBev và Sabeco: Năm 2017, Tập đoàn ThaiBev đã thông qua công ty con là Công ty Cổ phần Đầu tư F&B Alliance Việt Nam để hoàn tất việc mua lại và gián tiếp sở hữu 51% cổ phần của Tổng công ty Bia – Rượu – Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco). Sabeco không chỉ nắm giữ đến 41% thị phần trên thị trường bia Việt Nam mà còn được biết đến với lịch sử hơn 140 năm với các thương hiệu nổi tiếng như Saigon Beer và 333 Beer. Giao dịch này từng được đánh giá là sẽ khiến một số doanh nghiệp bia trong nước vốn đã ở quy mô nhỏ sẽ ngày càng thêm khó khăn, đồng thời với kênh phân phối, mua thị phần sẵn có của Sabeco, ThaiBev có thể dần dần đưa sản phẩm thương hiệu Thái vào thay thế sản phẩm Việt, tiếp nối câu chuyện kem đánh răng Dạ Lan, nước giải khát Tribeco,… Tuy nhiên giao dịch vẫn được thực hiện trên cơ sở đánh giá tiềm năng mà Sabeco có thể mở rộng thị trường ra nước ngoài, đồng thời việc đưa sản phẩm Thái vào tiêu thụ sẽ làm đa dạng hóa sự lựa chọn của người tiêu dùng, thúc đẩy cạnh tranh, mặt khác Chính phủ Việt Nam cũng có định hướng giảm lượng tiêu thụ rượu bia của người Việt thông qua việc ban hành Nghị định 100/2019/NĐ-CP không lâu sau đó.
Ngoài ra, trên thị trường liên quan, các doanh nghiệp không tham gia TTKT cũng có thể được hưởng lợi từ việc giảm áp lực cạnh tranh, vì khi các doanh nghiệp tham gia TTKT tăng giá, nhu cầu người tiêu dùng có thể chuyển sang các công ty đối thủ cạnh tranh, do đó, các doanh nghiệp đối thủ cạnh tranh có thể thu thêm lợi nhuận khi cùng tăng giá. Vì vậy, pháp luật cạnh tranh kiểm soát rất chặt chẽ đối với hoạt động TTKT theo chiều ngang.
b.TTKT theo chiều dọc
TTKT theo chiều dọc là TTKT giữa các doanh nghiệp hoạt động trên các thị trường sản phẩm hàng hóa, dịch vụ là đầu vào của nhau hoặc bổ trợ cho nhau.
TTKT theo chiều dọc có thể dẫn tới nguy cơ doanh nghiệp tham gia TTKT loại bỏ, ngăn chặn các doanh nghiệp khác tiếp cận nguồn cung đầu vào hoặc nguồn tiếp cận khách hàng, mạng lưới phân phối, từ đó làm giảm khả năng cạnh tranh của các đối thủ cạnh tranh. Khả năng loại bỏ, ngăn chặn này có thể xảy ra dưới nhiều hình thức khác nhau như trường hợp: công ty A (lĩnh vực sản xuất) mua lại công ty B (lĩnh vực phân phối). Sau khi TTKT, A và B có thể quyết định ngừng phân phối sản phẩm của công ty C (đối thủ của công ty A), hoặc giảm số lượng phân phối, áp đặt các điều kiện mua bán bất lợi đối với công ty C. Việc áp dụng chiến lược như vậy có thể làm tăng chi phí tiếp cận cơ sở khách hàng của đối thủ cạnh tranh và trong một số trường hợp, làm các công ty đối thủ cạnh tranh không thể tiếp cận với khách hàng.
Đối với vụ việc TTKT theo chiều dọc có thể kể đến thương vụ giữa Masan và Vingroup. Ngày 03/12/2019, Masan và Vingroup đã công bố thương vụ hoán đổi giữa CTCP Phát triển Thương mại và Dịch vụ VCM (VCM), đơn vị ở hữu Vincommerce và VinEco với công ty thuộc sở hữu của Masan là Masan Consumer Holding (MCH). Để thực hiện phi vụ sáp nhập này, Masan đã thành lập Crown X để sở hữu vốn của VCM và MCH. Sau giao dịch, The CrownX sẽ trực tiếp sở hữu 85,71% phần vốn góp tại MHC – công ty quản lý toàn bộ mảng sản xuất kinh doanh hàng tiêu dùng của Masan và 83,74% cổ phần của VCM – công ty sở hữu hệ thống Vinmart, Vinmart+ và VinEco[1]. Thương vụ này đánh dấu một bước quan trọng trong chiến lược phát triển của Masan trong lĩnh vực tiêu dùng và bán lẻ, trong đó The CrownX không chỉ kiểm soát quá trình sản xuất và chế biến mà còn quản lý quy trình phân phối và bán lẻ. Việc mua lại toàn bộ hệ thống cửa hàng tiện lợi VinMart và VinMart+ từ Vingroup giúp Masan mở rộng mạng lưới bán lẻ của mình trên thị trường tiêu dùng hàng ngày.
c. TTKT hỗn hợp
TTKT hỗn hợp là TTKT giữa các doanh nghiệp hoạt động trên thị trường liên quan khác nhau. Ví dụ: giao dịch mua lại giữa một công ty sản xuất thép và một công ty sản xuất nước giải khát.
Việc TTKT theo dạng hỗn hợp ít có khả năng gây hạn chế cạnh tranh trên các thị trường liên quan. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, TTKT hỗn hợp có thể gây ảnh hưởng lo ngại về cạnh tranh do gia tăng năng lực tổng thể của nhóm doanh nghiệp tham gia TTKT như khả năng mua nguyên liệu, kỹ thuật, quảng cáo, uy tín tiếp cận vốn, thương hiệu… Ví dụ như giao dịch mua lại một công ty kinh doanh trang bởi một công ty kinh doanh trang sức, mặc dù các sản phẩm của hai công ty khác nhau nhưng có thể tạo nên hồ sơ năng lực công ty trong ngành thời trang cho pháp nhân sau TTKT kinh doanh trong lĩnh vực trang phục và trang sức.
Kết luận: Trong nền kinh tế thị trường, TTKT giữa các doanh nghiệp được xem là một trong những phương thức sắp xếp, tổ chức lại nhằm hợp lý hóa sản xuất, để đảm bảo hiệu quả của việc sử dụng nguồn lực trong sản xuất, kinh doanh. Có thể thấy, TTKT về cơ bản là hoạt động tích cực và được khuyến khích trong nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, có những trường hợp TTKT làm giảm áp lực cạnh tranh trên thị trường và có thể làm tăng thêm một cách đáng kể hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh của doanh nghiệp. Vì vậy, việc kiểm soát hoạt động TTKT ngày càng được cơ quan Nhà nước chú trọng, siết chặt. Do đó, các doanh nghiệp cần lưu ý và tuân thủ đầy đủ theo quy định pháp luật.
http://www.vcca.gov.vn/default.aspx?page=news&do=detail&id=3d9ed551-bceb-4daa-bb01-0aaad5ea1ebe
NGƯỜI THỰC HIỆN:
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm pháp lý: Những nội dung thông tin tại bài viết này chỉ mang tính chất thông tin chung và được cung cấp với mục đích là nguồn tham khảo. Theo đó, xin hiểu rằng Chúng tôi không nhằm mục đích cung cấp nội dung tư vấn hay dịch vụ liên quan đến vấn đề pháp lý và vấn đề chuyên môn khác. Do chính sách pháp luật thường xuyên cập nhật và thay đổi nên nội dung trong bài viết có thể đã không còn hiệu lực hoặc đã có sự thay đổi. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng không thể đảm bảo tính chính xác đối với các nội dung thông tin được dẫn chiếu từ bên thứ ba. Vì vậy, trong mọi trường hợp, Chúng tôi sẽ miễn trừ mọi trách nhiệm pháp lý đối với bất kỳ quyết định hoặc hành động nào được thực hiện dựa trên cơ sở áp dụng thông tin của bài viết này.
VỀ CHÚNG TÔI:
Công ty Luật LPA là đối tác đáng tin cậy của Khách Hàng trong mọi vấn đề pháp lý. Thái độ đúng mực, tác phong chuyên nghiệp là yếu tố then chốt để chúng tôi linh hoạt đáp ứng được đa dạng các yêu cầu của Khách Hàng. Thấu hiểu nhu cầu Khách Hàng, xây dựng niềm tin và mang đến những đề xuất, tư vấn chất lượng, hiệu quả, thuyết phục là mục tiêu hàng đầu đối với Chúng tôi.
Chúng tôi giải quyết những vấn đề pháp lý của Khách Hàng bằng cách kết hợp nhuần nhuyễn giữa kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn tập trung chuyên môn trong các lĩnh vực dịch vụ tư vấn như sau:
• Kinh doanh thương mại
• Tư vấn tranh tụng
• Giải quyết tranh chấp
• Sở hữu trí tuệ
LIÊN HỆ:
(024) 2212 0558
EMAIL:
info@lpalaw.com.vn
WEBSITE:
www.lpalaw.com.vn
ĐỊA CHỈ TRỤ SỞ:
Tầng 4 Tòa N03-T7 Ngoại Giao Đoàn, Đường Minh Tảo, Phường Xuân Tảo, Quận Bắc Từ Liêm, Thành phố Hà Nội, Việt Nam.
